To καλοκαίρι των …. Θεσμών.
To καλοκαίρι των …. Θεσμών.
Από την 01/09/2023 αλλάζει θεμελιακά ο τρόπος απονομής της δικαιοσύνης στις αστικές υποθέσεις στα επαρχιακά δικαστήρια. Καταργούνται οι μέχρι σήμερα ισχύοντες Θεσμοί Πολιτικής Δικονομίας και αντικαθίστανται με νέο κώδικα.
Η θέσπιση των Κανονισμών Πολιτικής Δικονομίας του 2023 (ΚΠΔ) συνιστά μία σημαντική τομή, αφού πρώτη φορά γίνεται ολική αντικατάσταση του κώδικα πολιτικής δικονομίας.
Σε αυτό το κείμενο θα παραθέσω:
(α) κάποιες προσωπικές παρατηρήσεις, αποτέλεσμα μελέτης των ΚΔΠ και
(β) θα καταγράψω τα βασικά σημεία τα οποία αλλάζουν και τα οποία θεωρώ σημαντικά.
Το κείμενο αφορά (και ενδιαφέρει) συναδέλφους δικηγόρους που ασκούν δικηγορία στα δικαστήρια.
Θα επανέλθω τις επόμενες ημέρες με μία δική μου σύνοψη των 300 σελίδων των ΚΠΔ που είναι υπό μορφή πρακτικού οδηγού, και πιστεύω θα ενδιαφέρει όσους ασκούν μάχιμη δικηγορία.
Η νέα φιλοσοφία.
Η εξώδικη διευθέτηση και ο συμβιβασμός.
Η εξάντληση των περιθωρίων εξώδικης διευθέτησης, αλλά και ο συμβιβασμός καθ’ ων χρόνο η υπόθεση είναι στο δικαστήριο, είναι το πρώτο βασικό στοιχείων των ΚΔΠ. Αυτή η επιδίωξη είναι διάχυτη σε όλο το κείμενο.
Αυτό διαφαίνεται σε τρία σημεία:
Τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα.
Πρώτον, θεσμοθετείται η διαδικασία των προδικαστηριακών πρωτοκόλλων. Πρόκειται για υποχρεωτική διαδικασία που πρέπει κάποιος να ακολουθεί πριν καταφύγει στο δικαστήριο. Θα πρέπει δηλαδή, να αποστείλει λεπτομερή απαίτηση στην άλλη πλευρά και εάν δεν τελεσφορήσει διευθέτηση της απαίτησης, και η προσπάθεια διακανονισμού, τότε μόνο μπορεί να προχωρήσει με αγωγή στο δικαστήριο. Αυτή η διαδικασία/προϋπόθεση δεν υπήρχε προηγουμένως. Αν κάποιος δεν ακολουθήσει αυτή τη διαδικασία και/ή την ακολουθήσει κατά πλημμελή τρόπο, τότε δυνατόν να έχει συνέπειες κατά την εκδίκαση της υπόθεσης και ειδικότερα σε ότι αφορά τα έξοδα (βλέπε και κατωτέρω).
Ο ρόλος του δικαστηρίου αλλάζει.
Δεύτερον, αλλάζει ο ρόλος του δικαστηρίου.
Μέχρι σήμερα η κρατούσα πρακτική ήταν ότι η αποστολή του δικαστηρίου ήταν να δικάσει την υπόθεση και δεν επεμβαίνει σε θέματα που αφορούν προσπάθειες και/ή υποβοήθηση συμβιβασμού. Αυτό, παρά το ότι αρκετοί δικαστές προσπαθούσαν άτυπα να ενθαρρύνουν την διευθέτηση μίας υπόθεσης πάντα με διακριτικό τρόπο και χωρίς να υπερβούν το σημείο όπου με τη παρέμβαση δυνατό να αποκαλύπτετο πως σκεφτόταν το δικαστήριο για την ουσία της υπόθεσης. Με τους νέους ΚΠΔ, το δικαστήριο έχει ενεργό ρόλο σε αυτό το θέμα. Ενθαρρύνει και υποβοηθεί προσπάθειες για συμβιβασμό.
Θεσμοθετείται ο διακανονισμός.
Τρίτον, ο διακανονισμός είναι πλέον μέρος της διαδικασίας (Κ.35).
Οι διάδικοι μπορούν (μετά το στάδιο συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου οδηγιών), να ζητήσουν να ανασταλεί μέχρι και τρεις μήνες η διαδικασία για να καταβάλουν προσπάθειες για διευθέτηση της υπόθεσης.
Τέρμα το «καταχωρώ και βλέπουμε».
Αλλάζει επίσης δραματικά ο τρόπος που ασκούσαμε τη δικηγορία στα δικαστήρια τα προηγούμενα χρόνια.
Γενικά ομιλούντες, μέχρι σήμερα καταχωρούσαμε τις αγωγές είτε 2.1 είτε 2.6 και η πραγματική προετοιμασία για την υπόθεση γινόταν λίγο πριν να αρχίσει η ακρόαση. Δηλαδή μετά από κάποια χρόνια ετοιμάζαμε την μαρτυρία, τους μάρτυρες, τα τεκμήρια, τις γραπτές δηλώσεις κ.λ.π.
Αυτή η πρακτική τελειώνει διότι τώρα θα πρέπει πριν καταχωρηθεί η υπόθεση στο δικαστήριο να είναι σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωμένη από όλες τις απόψεις.
Καταρχάς, τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα υποχρεώνουν την λεπτομερή υποβολή απαίτησης (και απάντησης) στην άλλη πλευρά μαζί με την μαρτυρία. Δεν μπορεί να αποστέλλεται απλά μία προειδοποιητική επιστολή.
Με το έντυπο απαίτησης (μέχρι σήμερα αγωγή 2.1 ή 2.6), για τις απαιτήσεις δυνάμει του Μέρους 8 πρέπει να καταχωρείται η γραπτή μαρτυρία που θα προσαχθεί στη δίκη. Για τις αγωγές του Μέρους 7 πρέπει να καταχωρούνται με την έκθεση απαίτησης. Αυτό σημαίνει ότι συμβάσεις, αλληλογραφία, εκθέσεις, τιμολόγια, καταστάσεις κλπ θα πρέπει να επισυνάπτονται.
Επίσης, τα διάφορα στάδια και έντυπα που απαιτούνται πριν να οριστεί η υπόθεση για ακρόαση θα υποχρεώνουν τους δικηγόρους και τους διαδίκους να δουν την υπόθεση σε βάθος και στην ουσία της για να προετοιμαστούν κατάλληλα.
Παρομοίως αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο εργάζονταν τα δικαστήρια μέχρι σήμερα. Στο στάδιο των οδηγιών για διαχείριση της υπόθεσης το δικαστήριο θα πρέπει να διεξέλθει τα δικόγραφα και τη μαρτυρία και να αποφασίσει κατά πόσον θα χειριστεί την υπόθεση ως μικρή ή συνήθη απαίτηση. Πρόσθετα, κατά το στάδιο της συνεδρίας διαχείρισης της υπόθεσης θα πρέπει να μελετήσει τις λίστες προδικαστικού ελέγχου και να δώσει οδηγίες για ακρόαση της υπόθεσης. Επομένως και το δικαστήριο θα πρέπει να μελετά το κάθε φάκελο για να μπορεί να ελέγχει τη διαδικασία και να δίδει τις κατάλληλες οδηγίες.
Τα δικηγορικά έξοδα και τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα.
Ένα ζήτημα το οποίο προκύπτει και το οποίο σε κάποια φάση πρέπει ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος να το εξετάσει αφορά τη δικηγορική αμοιβή σε σχέση με τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα. Όπως έχουν διαμορφωθεί τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα, και λαμβάνοντας υπόψη την υποχρεωτικότητα τους, στην ουσία πρόκειται για ετοιμασία «μίνι» έκθεσης απαίτησης μαζί με τη μαρτυρία. Το ίδιο ισχύει και για την απαντητική επιστολή που θα αποστέλλει η άλλη πλευρά.
Αυτή η δικηγορική εργασία δεν καλύπτεται από τα δικηγορικά έξοδα για δικαστικές υποθέσεις, εφόσον αυτά αρχίζουν και τρέχουν όταν καταχωρηθεί η υπόθεση στο δικαστήριο. Η συμμόρφωση όμως με τα προδικαστηριακά πρωτόκολλα συνεπάγεται σοβαρή δικηγορική εργασία και θα έπρεπε να διασφαλίζεται με κάποιο τρόπο τόσο η αμοιβή του δικηγόρου αλλά και ο ίδιος ο πελάτης με το να γνωρίζει το κόστος ετοιμασίας μιας επιστολής απαίτησης. Βεβαίως παραμένει η ευχέρεια στο δικηγόρο και στον πελάτη να συμφωνήσουν εκ των προτέρων την αμοιβή για αυτό το ζήτημα, όμως θα ήταν καλύτερα να ενταχθεί και στις κλίμακες δικηγορικών εξόδων αφού στην ουσία αποτελεί πλέον δικηγορική εργασία που γίνεται στα πλαίσια της αγωγής.
Οι καταχρήσεις των δικηγόρων και τα έξοδα.
Είναι διάσπαρτη στο κείμενο των ΚΠΔ η αντίληψη των συντακτών του ότι απαιτείται ανάγκη περιστολής των καταχρήσεων από δικηγόρους είτε στην εκμετάλλευση δικαστικών διαδικασιών είτε σε ζητήματα συμπεριφοράς, και το δικαστήριο κατά την επιδίκαση των εξόδων θα λαμβάνει υπόψη του όλα τα πιο πάνω.
Για παράδειγμα, παρά το ότι ο γενικός κανόνας παραμένει ότι ο αποτυχών διάδικος διατάσσεται να καταβάλει τα έξοδα του επιτυχόντα διαδίκου, το δικαστήριο θα έχει τη διακριτική ευχέρεια να λαμβάνει υπόψη όλες τις περιστάσεις περιλαμβανομένων των ακόλουθων:
(α) τη συμπεριφορά όλων των διαδίκων·
(β) κατά πόσον διάδικος πέτυχε σε μέρος της υπόθεσής του, ακόμη και αν δεν ήταν πλήρως επιτυχής και
(γ) οποιαδήποτε αποδεκτή πρόταση διακανονισμού υποβλήθηκε από διάδικο η οποία γνωστοποιείται στο δικαστήριο και δεν είναι πρόταση στην οποία εφαρμόζονται οι συνέπειες ως προς τα έξοδα, δυνάμει του Μέρους 35.
Η «συμπεριφορά των διαδίκων» περιλαμβάνει:
(α) συμπεριφορά πριν καθώς και κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας και ειδικότερα τον βαθμό στον οποίο οι διάδικοι συμμορφώθηκαν με οποιοδήποτε σχετικό προδικαστηριακό πρωτόκολλο·
(β) κατά πόσον ήταν εύλογο για διάδικο να εγείρει, προωθήσει ή αμφισβητήσει συγκεκριμένο ισχυρισμό ή ζήτημα·
(γ) τον τρόπο με τον οποίο διάδικος έχει προωθήσει ή υπερασπιστεί την υπόθεσή του ή συγκεκριμένο ισχυρισμό ή ζήτημα· και
(δ) κατά πόσον ενάγων ο οποίος έχει πετύχει στην απαίτησή του εν όλω ή εν μέρει, υπερέβαλε ως προς την απαίτησή του.
Δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό τα δικαστήρια θα εφαρμόσουν τα πιο πάνω. Είναι γεγονός όμως ότι υπάρχει μεγάλο εύρος υποκειμενισμού στην άσκηση των πιο πάνω κριτηρίων. Για παράδειγμα το κατά πόσο ήταν εύλογο για διάδικο να εγείρει, προώθησει ή αμφισβητήσει συγκεκριμένο ισχυρισμό, πάρα πολλές φορές, να μην πω τις περισσότερες, οι δικηγόροι διαφωνούν μεταξύ τους ως προς την απάντηση. Ή πολλές φορές μπορεί να εγερθούν κάποιες διαζευκτικές απαιτήσεις με σκοπό να ασκηθεί πίεση στην άλλη πλευρά για να εξευρεθεί ένας λογικός συμβιβασμός. Άρα χρειάζεται πολλή προσοχή στην εφαρμογή των πιο πάνω για να μη φτάσουμε σε σημείο να δαιμονοποιήσουμε τη δικηγορία. [Προφανώς δεν αναφέρομαι στις περιπτώσεις όπου είναι φως φανάρι ότι δεν πρέπει να αμφισβητηθεί ένας ισχυρισμός π.χ. η σύσταση μιας εταιρείας όταν η άλλη πλευρά σου προσκομίζει τα πιστοποιητικά από τον έφορο εταιρειών.]
Μία άλλη έκφανση της πιο πάνω αντίληψης που περιγράφω είναι και η εισαγωγή ρητής πρόνοιας στον Κ.39 που δίδει εξουσία στο δικαστήριο να τιμωρήσει δικηγόρο επιδικάζοντας έξοδα εναντίον του προσωπικά όταν σε οποιαδήποτε διαδικασία δημιουργούνται έξοδα αχρείαστα ή χωρίς εύλογη αιτία ή αχρηστεύονται λόγω αδικαιολόγητης καθυστέρησης ή άλλης ανάρμοστης συμπεριφοράς ή παράλειψης. Πρόκειται για μια δρακόντεια πρόνοια και πιστεύω ότι θα χρησιμοποιείται σπάνια. Είναι για αυτό εξάλλου που προνοείται ότι «διαταγή σύμφωνα με τον παρόντα κανονισμό δεν θα εκδίδεται εναντίον δικηγόρου εκτός αν του έχει δοθεί εύλογη ευκαιρία να εμφανιστεί ενώπιον του δικαστηρίου και να εξηγήσει γιατί δεν πρέπει να εκδοθεί η διαταγή».
Η πιο πάνω πρόνοια με φέρνει σε ακόμα μία παρατήρηση.
Οι ΚΠΔ δομήθηκαν πάνω στην υπόθεση (assumption) ότι από την πλευρά του δικαστηρίου τα πάντα γίνονται σωστά, εμπρόθεσμα και σύμφωνα με τους κανονισμούς και ότι οι παρασπονδίες γίνονται μόνο από την πλευρά των δικηγόρων. Αυτή η υπόθεση, πέραν του ότι είναι εσφαλμένη, δεν αντιμετωπίζει τους λειτουργούς της δικαιοσύνης ισάξια όπως θα έπρεπε και τους τοποθετεί ένα σκαλί πιο κάτω και σε κάποιες περιπτώσεις απέναντι από το δικαστήριο.
Η τυποποίηση της διαδικασίας και η αύξηση της γραφειοκρατίας.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι οι νέοι ΚΔΠ τυποποιούν σε μεγάλο βαθμό τα έντυπα της δικαστικής διαδικασίας κάτι το οποίο είναι θετικό. Προσθέτουν όμως σε μεγάλο βαθμό στην γραφειοκρατία δηλαδή τη συμπλήρωση και υποβολή εντύπων τα οποία δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό θα βοηθήσουν η διαδικασία. Είχαμε την εμπειρία της Διαταγής 30. Από τη πείρα τη δική μου τόσο οι δικηγόροι, όσοι και τα δικαστήρια, ουδέποτε ανατρέξαμε στα έντυπα της Διαταγής 30 όταν άρχιζε η ακρόαση.
Από την άλλη, είναι κατανοητό ότι η λογική είναι ότι μεγάλο μέρος της διαδικασίας θα γίνεται γραπτώς και χωρίς απαραίτητα εμφάνιση στο δικαστήριο, άρα οι θέσεις των διαδίκων θα μεταφέρονται μέσω των διαφόρων εντύπων αλλά θα φανεί στην πορεία πόσο αυτό θα ακολουθηθεί στην πράξη και πόσο θα βοηθήσει. Είναι βέβαιο ότι θα απαιτείται περισσότερος δικηγορικός χρόνος και η εργασία για να ανταποκριθούμε στο διαδικαστικό μέρος μιας υπόθεσης από ότι προηγουμένως.
Οι ΚΠΔ θέλουν μελέτη.
Για τους μάχιμους δικηγόρους η μετάβαση δεν θα είναι δύσκολη. Δεν αλλάζουμε Δίκαιο. Αλλάζουμε τη διαδικασία. Είναι γεγονός ότι οι νέοι ΚΠΔ σε πολλά σημεία εισάγουν νέα στοιχεία τα οποία είναι ξένα στο σύστημα μας. Για παράδειγμα οι διατάξεις που αφορούν τους πραγματογνόμωνες. Ο βασικός κορμός της διαδικασίας δεν αλλάζει. Συνεπώς οι δικηγόροι που δούλεψαν με τους υφιστάμενους θεσμούς δεν θα έχουν πρόβλημα στο να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν τους νέους ΚΠΔ. Απλά χρειάζεται να αφιερωθούν πολλές ώρες σε μελέτη και προετοιμασία. Θα είναι πιο δύσκολο για τους νέους συναδέλφους που τώρα μπαίνουν στο επάγγελμα ή δεν έχουν αρκετή εμπειρία, όχι να εφαρμόσουν αλλά να κατανοήσουν το νέο σύστημα.
Να μην γίνουμε σκλάβοι των διαδικασιών.
Οι θεσμοί είναι εκεί για να ρυθμίζουν τη διαδικασία η επιδίωξη της οποίας είναι το δικαστήριο να αποφασίσει την ουσία της διαφοράς και να απονέμει δικαιοσύνη.
Την εποχή που άρχισα να δικηγορώ υπήρχε άλλη αντίληψη. Υπήρχε τυπολατρεία και αυστηρή εφαρμογή των Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και πάρα πολλές φορές χάναμε την ουσία. Αναγάγαμε θέματα τύπου σε θέματα ουσίας και χάναμε και το δέντρο και το δάσος.
Πολύ σωστά οι ΚΠΔ προνοούν ότι σφάλματα στην διαδικασία ή στο τύπο δεν ακυρώνουν την αγωγή.
Το πρώτο διάστημα θα απαιτηθεί κάποια ελαστικότητα και κατανόηση από όλους, δικαστήρια και δικηγόρους μέχρι όλοι να συντονιστούν.
Κατά τη γνώμη μου το Ανώτατο Δικαστήριο πρέπει να εκδίδει και Κανόνες Πρακτικής , όταν χρειάζεται, σε ότι αφορά την ερμηνεία και εφαρμογή των ΚΠΔ και να μην περιμένουμε το αποτέλεσμα εφέσεων για να αποφασιστούν κρίσιμα ζητήματα όπως γινόταν μέχρι σήμερα.