Περίληψη της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου στην υπόθεση του Αρχιπελάγος Τσάγκος – Μαυρίκιος

Περίληψη της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου στην υπόθεση του Αρχιπελάγος Τσάγκος – Μαυρίκιος

To Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης («το Δικαστήριο») εξέδωσε σήμερα (25/02/2019) την γνωμοδότηση του με αριθμό 2019/19 που αφορά τις νομικές επιπτώσεις από τον διαχωρισμό του αρχιπελάγους του Τσάγκος (Chagos Archipelago) από το Μαυρίκιο το 1965.

Την γνωμοδότηση από το Δικαστήριο ζήτησε η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών μετά από αίτημα του κράτους του Μαυρικίου που ισχυριζόταν ότι η απόσχιση του Αρχιπελάγους Τσάγκος («το Αρχιπέλαγος») που έγινε από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1965 ήταν παράνομη.

Όπως είναι γνωστό στη διαδικασία συμμετείχε και η Κυπριακή Δημοκρατία καθώς και άλλες χώρες οι οποίες στήριξαν το αίτημα του κράτους του Μαυρικίου.

Τα γεγονότα της υπόθεσης σε συντομία ήταν τα ακόλουθα:

Ο Μαυρίκιος ήταν αποικία του Ηνωμένου Βασιλείου. Μεταξύ των εδαφών του είναι και το Αρχιπέλαγος Τσάγκος που αποτελείται από 65 τροπικά νησιά που βρίσκονται περίπου στο κέντρο του Ινδικού Ωκεανού. Η συνολική χερσαία έκταση των νησιών είναι μόλις 63,17 χμ², με το μεγαλύτερο νησί, το Ντιέγκο Γκαρσία, να έχει έκταση 27,2 χμ².

Ο Μαυρίκιος κηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος το 1968.

Τρία χρόνια προηγουμένως, δηλαδή το 1965, το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε με τους τότε εκλεγμένους εκπροσώπους της αποικίας του Μαυρίκιου όπως αποσχιστεί το Αρχιπέλαγος από το έδαφος του Μαυρίκιου με αντάλλαγμα την καταβολή του ποσού των τριών εκατομμυρίων λιρών και με συμφωνία όπως το Αρχιπέλαγος επιστραφεί στον Μαυρίκιο όταν τερματιστεί η ανάγκη για στρατιωτική χρήση από τους Άγγλους. Έτσι στις 8 Νοεμβρίου του 1965 οι  Άγγλοι εγκαθίδρυσαν  μία αποικία γνωστή ως British Indian Ocean Territory  («BIOT»).

Το 1966 το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την εγκαθίδρυση στρατιωτικής βάσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο νησί Ντιέγκο Γκαρσία.

Στο μεταξύ οι ιθαγενείς κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. (περίπου 1500).

Στην συνέχεια ο Μαυρίκιος αμφισβήτησε τη νομιμότητα απόσχισης του Αρχιπελάγους και την δημιουργία της αποικίας από το Ηνωμένο Βασίλειο και η υπόθεση κατέληξε για γνωμοδότηση στο Δικαστήριο το οποίο είχε να απαντήσει δύο ερωτήματα:

Πρώτον,  κατά πόσον η διαδικασία από-αποικιοποίησης του Μαυρίκιου συμπληρώθηκε νόμιμα όταν η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1968 μετά δηλαδή την απόσχιση του Αρχιπελάγους,  με βάση το διεθνές δίκαιο που ίσχυε κατά τον ουσιώδη χρόνο και

Δεύτερον, ποιες είναι οι επιπτώσεις με βάση το διεθνές δίκαιο από τη συνεχιζόμενη διαχείριση του Αρχιπελάγους από το Ηνωμένο Βασίλειο συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας του Μαυρίκιου να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα επανεγκατάστασης των κατοίκων του Αρχιπελάγους στις εστίες τους.

Αναφορικά με το πρώτο ερώτημα, το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο ουσιώδης χρόνος εξέτασης του διεθνούς δικαίου είναι η περίοδος από το 1965 που αποσχίστηκε το Αρχιπέλαγος μέχρι και το 1968 που κηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος ο Μαυρίκιος. Σημείωσε όμως ότι λαμβάνει υπόψη και την εξέλιξη του διεθνούς δικαίου στο συγκεκριμένο τομέα με αναφορά στο ψήφισμα 1514(XV) της 14ης Δεκεμβρίου 1960 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την απόδοση της ανεξαρτησίας σε χώρες και λαούς αποικιών

Το Δικαστήριο έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο ψήφισμα 1514 το οποίο θεωρεί ως καθοριστικό σε ότι αφορά το δίκαιο που ισχύει στις περιπτώσεις από από-αποικιοποίησης. Το Δικαστήριο έκρινε ότι το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών αφορά και εφαρμόζεται σε όλη την επικράτεια των εδαφών του συγκεκριμένου κράτους. Θεωρεί ακόμα ότι η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας είναι άμεσα συνδεδεμένη με το δικαίωμα αυτοδιάθεσης και αυτό θα πρέπει να γίνει σεβαστό από τις αποικιακές δυνάμεις. Το Δικαστήριο καταλήγει ότι οποιαδήποτε απόσχιση από την αποικιακή δύναμη μέρους μιας μη αυτοδιοικούμενες περιοχής, όπως ήταν κατά τον ουσιώδη χρόνο το Αρχιπέλαγος και ο Μαυρίκιος, παραβιάζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης εκτός εάν υπάρχει η ελεύθερη και γνήσια θέληση του συγκεκριμένου λαού πού να συναινεί στην απόσχιση. Αυτό ήταν, κατά το Δικαστήριο το διεθνές δίκαιο που ίσχυε μεταξύ της περιόδου 1960 -1968.

Αναφορικά με το δεύτερο ερώτημα που ήταν κατά πόσο το Αρχιπέλαγος αποσχίστηκε από τον Μαυρίκιο με βάση το διεθνές δίκαιο,  το Δικαστήριο κρίνει ότι η απόσχιση δεν ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης και γνήσιας έκφρασης της θέλησης του λαού του Μαυρίκιου ο οποίος κατά τον ουσιώδη χρόνο ήταν κάτω από αποικιακό καθεστώς.

Το Δικαστήριο κρίνει περαιτέρω ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ακόμα και σήμερα καθήκον να σεβαστεί την εδαφική ακεραιότητα του Μαυρίκιου και ότι η διαδικασία από-αποικιοποίησης δεν είχε συμπληρωθεί κατά νόμιμο τρόπο όταν ο Μαυρίκιος έλαβε την ανεξαρτησία του το 1968.

Το Δικαστήριο καταλήγει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει υποχρέωση να τερματίσει την διαχείριση του Αρχιπελάγους το συντομότερο δυνατό και ότι επίσης όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ πρέπει να συνεργαστούν ούτως ώστε να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Το Δικαστήριο σημειώνει ότι το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση συνιστά υποχρέωση erga omnes και επομένως όλα τα κράτη μέλη έχουν νομική υποχρέωση να προστατεύσουν αυτό το δικαίωμα.